W poszukiwaniu informacji o mieście, w którym mieszkamy, czasem warto zajrzeć do historii. Uważamy, że jednym z elementów budowania tożsamości lokalnej jest wiedza (i jej promocja) o przeszłości miejsca, w którym się żyje. Źródeł, do których można się zwrócić jest wiele, jednak jest jedno ciekawe miejsce w, które zasługuje na szczególną uwagę…
Odwiedzamy Archiwum Państwowe w Szczecinie, w którym spotkaliśmy się z Panem Bartoszem Sitarzem – Archiwistą. Pan Bartosz opowiedział nam wiele o samym zawodzie archiwisty, budynku, w którym pracuje, roli archiwum - tego czego można się w nim doszukać.I innych ciekawostkach związanych z historią naszego miasta.

--------------------------------------------------------------------------------------------

Część 1

Wywiad z Archiwistą – Bartosz Sitarz z Archiwum Państwowego w Szczecinie.

Dzień dobry Panie Bartoszu, bardzo dziękuję za spotkanie i chęć opowiedzenia nam o szczegółach miejsca, w którym właśnie się znajdujemy. Pierwsze pytanie na początek - Jaką rolę pełni archiwista?

Archiwista przede wszystkim jest osobą, która opiekuje się archiwaliami – dokumentami o znaczeniu historycznym. Zarówno tymi, które powstały przed wiekami, jak i tymi które, powstają w czasach współczesnych. Generalnie zasób archiwum w Szczecinie stanowi całość. Zasób ten jest oczywiście bardzo zróżnicowany, gdyż historia Szczecina była bardzo zmienna i burzliwa -miasto zmieniało przynależność państwową, kilkukrotnie zmieniała się ludność, która zamieszkiwała te ziemie.

Jednak główną cezurą, którą możemy wyznaczyć, jest rok 1945 w momencie, gdy Szczecin przypada Polsce. Archiwum zajmuje się opracowaniem zasobu do ‘45 roku i po ‘45 roku.

Czy to wszystko dzieje się w tym budynku czy są jeszcze inne oddziały archiwum w Szczecinie?

W Szczecinie archiwum mieści się tylko w tym budynku, natomiast są jeszcze oddziały zamiejscowe – wMiędzyzdrojach i w Stargardzie. Przy czym tam znajdują się głównie materiały współczesne (po ’45 roku) dotyczące najbliższej okolicy tych miast. Jeśli chodzi o Szczecin po ‘45 roku, w kręgu naszego zainteresowania jest byłe województwo szczecińskie.

Przed ‘45 rokiem, mówimy już o zasobach z dawnej prowincji pomorskiej, czyli dawnych ziem pruskich czy niemieckich, oraz księstwa pomorskiego.

Jakie właściwie należy skończyć studia aby zostać archiwistą?

W archiwum pracują ludzie z różnym wykształceniem, natomiast spora większość jest po studiach historycznych, z czego część ma specjalizację z archiwistyki. Historyk w czasie studiów poznaje całe dzieje, archiwista dodatkowo poznaje jeszcze aspekty bezpośrednio związane z pracą nad dokumentem, czyli np. jak wyglądały dokumenty na przestrzeni dziejów, poznaje również język i pismo, które zmieniało się na przestrzeni lat – dzięki tej wiedzy może rozszyfrować informacje, które dzisiaj dla „przeciętnej” osoby byłyby niemożliwe do odczytania.

Jeśli chodzi o mnie, to moje zainteresowanie historią miało swe początki w szkole średniej, zaczęło się od tematyki II wojny światowej i wojskowości, stopniowo rozszerzało się także na inne obszary. Przede wszystkim interesuje się historią XX wieku i dziejami regionalnymi.

Co możemy znaleźć w archiwum? Czy są konkretne osoby, które odwiedzają to miejsce?

Tak, jest to szerokie spektrum osób, między innymi historycy, naukowcy, przewodnicy, dziennikarze czystudenci. Badają oni różne okresy dziejów Pomorza, sięgając najzwyczajniej po źródła, które są podstawą pracy historyka. Warto wspomnieć, żenasz zasób z tego regionu sięga średniowiecza. Najstarsze dokumenty pochodzą z XIII wieku.

Konkretnie najstarszy dokument, jaki możemy tu znaleźć, pochodzi z roku 1273. Kolejna grupa osób, która się tu pojawia, poszukuje materiałów w celach bardziej użytkowych. Przykładowo są to przedstawiciele urzędów czy architekci.

Mamy kompletną dokumentacje dotyczącą budynków w Szczecinie, pochodzącą z czasów niemieckich. Trzecia grupa to osoby zwracające się do archiwum celem badań genealogicznych. Archiwum może pomóc w znalezieniu informacji na temat historii, działalności danej rodziny, np. naszych dziadków, którzy przyjechali do Szczecina po wojnie.

Mając na uwadze specyfikę ziem zachodnich musimy pamiętać, że aktualna ludność zamieszkająca te ziemie, to ludność przybyła z różnych stron. Starsze dokumenty, te przedwojenne, dotyczą oczywiście ludności niemieckiej.

Jakie są kategorie i rodzaje dokumentów, które możemy tu znaleźć?

Dokumenty są głównie posegregowane według aktotwórcy, czyli instytucji, organizacji, zakładu pracy, które je wytworzyły. Są też spuścizny osób znanych czy działaczy społecznych. Takich zespołów archiwalnych mamy łącznie około 1800. Są też zbiory, które nie składają się wyłącznie z dokumentów papierowych, jak chociażby mapy, plany, wszelka dokumentacja techniczna czy zdjęcia.

Mamy na przykład dużo informacji na temat dorobku pracy Stoczni Szczecińskiej – przykładowo kilka tysięcy planów technicznych statków, które tam powstawały. Podobniej jest z dokumentacją techniczną motocyklu Junak – jednego z kultowych produktów Szczecina z lat 60.

W archiwum możemy znaleźć ciekawe, a zarazem szczegółowe materiały dotyczące popularnych zdarzeń lub działalności w Szczecinie. To bardzo ciekawe. Może teraz kilka słów na temat samego budynku archiwum? Jest to bez wątpienia jeden z bardziej rzucających się w oczy „tworów” architektonicznych w Szczecinie.

Tak, budynek archiwum Państwowego w Szczecinie sam w sobie zasługuje na uwagę i tak naprawdę można dużo o nim opowiadać. Jest to neogotycki gmach powstały w roku 1901, więc liczy już 120 lat. Nie jest to najbardziej wiekowy budynek w Szczecinie, bo znajdziemy starsze, jednak jest unikatowy pod tym względem, gdyż niezmiennie przez cały ten okres pełni tę samą funkcję.

Słowa podsumowania dla naszych czytelników?

Jeżeli ktoś chciałby mieć bezpośredni kontakt z historią, zobaczyć coś, czego jednak większość z nas nie ogląda na co dzień – czyli wytwory pracy człowieka, jego myśli czy innej działalności, powstałe przed wiekami lub kilkadziesiąt lat temu, przykładowo osób powszechnie znanych, to myślę, że archiwum jest takim miejscem, w którym można doznać tak unikalnego doświadczenia. O ile w muzeach często widzimy przedmioty materialne, są one najczęściej w gablotach – poza naszym zasięgiem poznawczym.

W archiwum jest wiele unikatowych dokumentów, najczęściej wytworzonych w pojedynczych egzemplarzach, z którymi możemy zapoznać się bezpośrednio – oczywiście z zachowaniem odpowiedniej ostrożności. Uważam, że jest to wyjątkowe doświadczenie, do którego każdy szczecinianin (i nie tylko) może mieć dostęp.

Panie Bartoszu, bardzo dziękuję za wywiad.
Dziękuję bardzo.

--------------------------------------------------------------------------------------------

Część 2

Archiwum w każdym domu

Byliście kiedyś w archiwum? Nie? Nie szkodzi! Przecież każdy z nas ma archiwum w domu!

Jak to możliwe? Każdy z nas przez lata swego życia ma wystawiane różne dokumenty, świadectwa, dyplomy, zaświadczenia… Każdy wytwarza jakieś notatki, wykonuje fotografie, prowadzi korespondencję, kolekcjonuje różne przedmioty… Rozejrzyjcie się po swoich domach, zajrzyjcie do szaf, szuflad i innych zakamarków.

Co tam znajdziecie? Dokumenty, listy, zdjęcia, ordery… Może zapomniane i zakurzone. Wasze, waszych przodków, może osób, które już dawno nie żyją. Innymi słowy – znajdziecie domowe, rodzinne ARCHIWUM!

Archiwa państwowe (a wraz z nimi Archiwum Państwowe w Szczecinie) prowadzą akcję Archiwa Rodzinne Niepodległej. Ma ona na celu uświadomienie szerokiemu gronu odbiorców, że każdy z nas może mieć, a w zasadzie ma w domu archiwum. Dokumenty i inne materiały, które są nie tylko sentymentalna pamiątką, ale i świadectwem przeszłości, źródłem historycznym.

Naszej rodziny, ale też lokalnej społeczności, całego Narodu i państwa. Przodek każdego z nas mógł mieć bowiem swój udział w odzyskaniu niepodległości i budowie państwa polskiego (stąd nieprzypadkowa zbieżność ze 100-leciem Niepodległości), w powstaniach, walkach na wojennych frontach, ale też w odbudowie kraju, życiu społecznym, politycznym, gospodarczym.

Poprzez akcję Archiwa Rodzinne Niepodległej zachęcamy do zgłębiania historii swej rodziny, zabezpieczania, porządkowania i opisywania rodzinnych pamiątek, a poprzez to – do poszukiwania swych korzeni i budowania własnej tożsamości.

Co może mieć szczególną wartość? Dokumenty osobiste, metryki, świadectwa szkolne, dokumenty dotyczące pracy zawodowej, służby wojskowej, działalności społecznej, medale, pamiętniki, fotografie, listy…

W żadnym wypadku nie wyrzucaj ich na śmietnik! Szczególnie Ty, młody czytelniku, rozmawiaj ze swymi dziadkami, zbieraj rodzinne pamiątki, spróbuj stworzyć drzewo genealogiczne! Później to Ty przekażesz ten dorobek następnym pokoleniom.

Zachęcamy do odwiedzin prowadzonej przez archiwa państwowe strony archiwarodzinne.gov.pl, gdzie można znaleźć zarówno porady, jak zadbać o domowe archiwum, jak i przykładowe, ciekawe kolekcje, które trafiły do zasobu archiwów państwowych. Także archiwiści każdej placówki, czy to telefonicznie, mailowo, czy też „na żywo”, chętnie wprowadzą w arkana domowej archiwistyki i rodzinnych poszukiwań.

Archiwum państwowe w Szczecinie
ul. św. Wojciecha 13
70-410 Szczecin
tel. 91 433 50 02 (centrala)
e-mail: [email protected]
sekretariat czynny pn.- pt. 7:30 - 15:30

Archiwum Państwowe